Konik Polski

WZORZEC RASY

Koniki polskie odznaczają się niskim wzrostem, ich wymiary to: wysokość w kłębie 130-140 cm, obwód klatki piersiowej 165-180 cm oraz obwód nadpęcia 16,5-18,5 cm u klaczy i 17,5-19,5 cm u ogierów. Maść myszata jest cechą rasową, dopuszczalne odcienie to jasno-, ciemno – i bułanomyszaty. Wzdłuż grzbietu przebiega ciemna pręga, pożądane są też formy pręgowania na kończynach lub innych częściach ciała, grzywa i ogon są całkowicie czarne lub z jasnymi włosami. Jakiekolwiek inne odmiany eliminowane są na drodze selekcji. Dzięki dzikim przodkom koniki polskie zachowały wiele specyficznych cech pierwotnych, stąd określenie konie prymitywne. Odznaczają się mocną budową, suchą konstytucją, grubą i silnie owłosioną skórą, jednak przy występujących czasem oznakach szlachetności. Pod względem budowy i typu można wyodrębnić osobniki nieco ordynarne, z dość dużymi głowami i krótkimi szyjami, i bardziej szlachetne, o niedużych, kształtnych głowach i stosunkowo długich szyjach, z wyraźniej zaznaczonym kłębem. Klatka piersiowa jest zazwyczaj dobrze ożebrowana i pojemna. Pożądany jest typ pokrojowy konia prymitywnego z obfitym uwłosieniem grzywy i ogona. Dopuszczalne są bardziej szlachetne głowy oraz niewielka rozbieżność przednich kończyn i szablastość tylnych. Koniki polskie wyróżniają się dobrym zdrowiem, długowiecznością, małymi wymaganiami paszowymi i środowiskowymi, odpornością na trudne warunki bytowania. Bardzo łatwo adaptują się do nowego otoczenia. Ich hodowla prowadzona jest w trzech systemach: stajennym, bezstajennym i rezerwatowym.
 

HISTORIA RASY

Historia koników polskich jest związana z tarpanem (Equus caballus gmelini Ant.), którego wielu hipologów uważa za dzikiego przodka konia domowego. Do końca XVIII w. tarpany były sporadycznie spotykane na lesistych obszarach wschodniej Polski, Litwy i Prus. W stanie dzikim najdłużej przetrwały w puszczach litewskich, do 1780 r., kiedy je odłowiono i przekazano do zwierzyńca hrabiów Zamojskich w miejscowości Zwierzyniec k. Biłgoraja. Ponieważ nie przynosiły żadnej korzyści, ok. 1806 r. kazano je wyłapać i rozdano okolicznym chłopom. Kiedy sto lat później podjęto badania, okazało się, że na tym terenie przetrwały prymitywne koniki w dużym stopniu przypominające dawne tarpany, o wzroście ok. 130 cm, umaszczeniu najczęściej myszatym z ciemną pręgą wzdłuż grzbietu i niekiedy pręgowaniem na kończynach.

W połowie lat 20. XX w. zainteresował się nimi absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, późniejszy profesor Uniwersytetu Poznańskiego Tadeusz Vetulani. Na podstawie przeprowadzonych badań i obserwacji wysunął hipotezę, że spośród tarpanów żyjących na stepach wschodniej Europy wyodrębniła się odmiana leśna, która jeszcze w połowie XVIII w. bytowała na terenach Polski, Litwy i Prus. Odmiana stepowa tarpana zachowała się w stanie dzikim do połowy XIX w. na stepach czarnomorskich, na Ukrainie i w płd. Rosji. W okresie międzywojennym zorganizowano kilka ośrodków hodowlanych tych tarpanopodobnych koników: w 1923 r. w PSK w Janowie Podlaskim, a w 1928 w folwarku Dworzyszcze. W 1936 r. z inicjatywy prof. Vetulaniego założono w Białowieży rezerwat koników, którego celem było dokonanie restytucji tarpana leśnego. Przed II wojną światową powstały jeszcze inne ośrodki koników polskich: w Deraźnem na Wołyniu, Łuce, Wacyniu pod Radomiem, Felinie pod Lublinem, a w czasie wojny w PINGW w Puławach.

W wyniku działań wojennych większość koników zaginęła lub została wywieziona przez okupanta, a grupka ocalałych była przenoszona z miejsca na miejsce, aby pod koniec 1949 r. ostatecznie trafić do Popielna na Mazurach, gdzie uruchomiono dla nich stadninę. Ten nieliczny materiał hodowlany w większości był bez pochodzenia lub o bardzo płytkich rodowodach wywodzących się z tzw. grupy białowieskiej (rezerwat w Białowieży), inne określano jako grupę wołyńską (ze stadniny w Deraźnem) i puławską (z PINGW w Puławach) oraz pozostałych odszukanych po wojnie w terenie. Stadnina w Popielnie w 1955 r. została przekazana Polskiej Akademii Nauk, która kontynuowała prace hodowlane w grupie stajennej, podjęła się też hodowli koników w systemie rezerwatowym, przejmując w latach 1953-1954 grupę koników z rezerwatu białowieskiego. W niedługim czasie zaczęły powstawać inne państwowe stadniny i ośrodki, wokół których koncentrowały się pierwsze hodowle prywatne. W latach 90. zainteresowano się konikami także ze względu na walory użytkowe i możliwość chowu bezstajennego. Od lat 80. zaczęto również tworzyć nowe ośrodki hodowli rezerwatowej: w Roztoczańskim Parku Narodowym w Zwierzyńcu, w Zielonym Ostrowie na terenie rezerwatu „Siedem Wysp” k. Węgorzewa, w Biebrzańskim Parku Narodowym, na terenie Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy k. Milicza i w Nadleśnictwie Kliniska k. Goleniowa.

AKTUALNY STAN HODOWLI

Księgi stadne koników polskich wydawane są drukiem przez PZHK od 1962 roku. Od 1984 r. mają one charakter ksiąg zamkniętych i tym samym jakikolwiek dolew obcej rasy jest niedopuszczalny. Polska jest krajem macierzystym dla koników i w 2006 r. uzyskaliśmy status księgi kraju pochodzenia rasy. Dzięki temu mamy prawo wpływać na hodowlę koników w celu zachowania czystości rasy i wymagać od innych członków Unii Europejskiej, aby swoją hodowlę prowadzili według zasad naszego programu hodowlanego. Analizując liczebność koników polskich, można zauważyć stałą tendencję wzrostową tej populacji. Obecnie tworzy ją 1447 klaczy i 158 ogierów aktywnych w hodowli (dane z 2018 r.). Koniki polskie występują na terenie całego kraju, a obecnie (2017 r.) największe skupiska hodowli są na terenie województw: wielkopolskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, mazowieckiego, podlaskiego i dolnośląskiego (ponad 63% populacji), a najmniejsze w świętokrzyskim. Liczebność koni tej rasy wzrasta nie tylko w Polsce, ale w całej Europie (Holandii, Niemczech, Francji, Belgii i Szwecji), gdzie znaczna część utrzymywana jest w rezerwatach.

UŻYTKOWOŚĆ

Wartość użytkowa koników polskich utrzymywanych w systemie hodowli stajennej i bezstajennej jest oceniana na podstawie polowych prób użytkowości. Klacze i ogiery przy wpisie do księgi muszą zaliczyć wstępną próbę dzielności. Następnie w wieku 3-4 lat ogiery obowiązkowo zdają zasadniczą próbę dzielności wierzchową lub zaprzęgową, a klacze od dnia wpisu mają 4 lata na jej zaliczenie. Próby te służą doskonaleniu ruchu i cech związanych z użytkowaniem rekreacyjnym. Ruch koni tej rasy w ostatnich latach zdecydowanie się poprawił zarówno pod względem długości wykroku, jego posuwistości, jak i zaangażowania zadu. Pod względem cech pokrojowych koniki polskie w większym stopniu są zbliżone do typu użytkowego zaprzęgowego, natomiast ich walory pokrojowe, łagodny charakter, przyjazny stosunek do człowieka i chęć do pracy sprawiają, że najczęściej są użytkowane wierzchowo zarówno przez dzieci, jak i dorosłych. Dzięki niskiemu wzrostowi, odpowiedniemu temperamentowi i łatwości nawiązywania kontaktu z człowiekiem są popularne w hipoterapii. Specyficzną formą użytkowania koników polskich jest ich wykorzystanie w ochronie krajobrazu, tj. zapobieganiu sukcesji roślin na otwartych terenach trawiastych. Zgryzając i wydeptując pędy młodych roślin oraz ogryzając korę z wyrośniętych już drzew, ograniczają ich sukcesję. Odgrywając rolę tzw. żywych kosiarek, służą kontroli wegetacji oraz pielęgnacji krajobrazu.

Imprezy hodowlano-jeździeckie promujące koniki polskie odbywają się cyklicznie już od kilkunastu lat (na przełomie sierpnia i września). Najważniejsza z nich to Tarpaniada, organizowana od 2000 r. w SO Sieraków, połączona z Krajową Wystawą Koników Polskich, próbami dzielności, seminarium naukowym i pokazami z udziałem koników. Inny charakter ma Święto Konika Polskiego w Wojnowie (organizowane od 2001r.), gdzie najważniejszy jest Wszechstronny Konkurs Konika Polskiego o Memoriał. prof. T. Vetulaniego: rajd na 20 km (lub 5 km – klasa specjalna), przeszkodowa próba terenowa i wyścig. WKKP jest uznawany za alternatywną próbę dzielności. Charakter imprezy hodowlano-szkoleniowej ma Weekend z Konikiem Polskim w Popielnie z próbami dzielności, przeglądem hodowlanym stada stajennego, wpisem młodych ogierów i klaczy do księgi oraz seminarium naukowym. W Trzcinicy k. Jasła organizowany jest Piknik z Konikiem Polskim: wystawa hodowlana i zawody jeździeckie – Ścieżka Jasielska, konkurs powożenia oraz pokazy. Roztoczański Park Narodowy w Zwierzyńcu w cyklu dwuletnim organizuje próby dzielności, przeglądy hodowlane i konferencje naukowe poświęcone konikom polskim. Do tych imprez dołączyła w 2009 roku Bazyliada, która odbywa się w Pilchowicach k. Gliwic. W różnych latach na terenie Polski organizowane są także inne okazjonalne imprezy nie mające charakteru cyklicznego.

Polish Konik

THE STANDARD OF THE BREED

Polish Koniks are characterised by a small size. Their typical dimensions are: 130-140 cm height at withers, 165-180 cm heart girth, and cannon bone circumference averaging at 16.5-18.5 cm in mares and 17.5-19.5 cm in stallions. Mousy-gray color of coat is the breed’s characteristic and the acceptable shades are light and dark or blue-dun, always with a dorsal stripe along the back. Dark bands on the legs or other parts of the body are also desirable features. Mane and a tail are completely black or with some fair hair.

All other markings are eliminated by selection. Thanks to their wild ancestors Polish Koniks have retained a number of specific primitive features thus they are named the primitive horses. They are characterised by strong posture, lean constitution, thick skin covered with lash hair coat. These traits are, however, accompanied by some refined features. Two physical types of Konik can be distinguished: somewhat coarse Koniks with fairly large heads and short necks, and more refined ones with small nice heads and relatively long necks as well as clearly pronounced withers.

The chest is usually well ribbed and deep. The desired type in Koniks is the primitive one with abundant mane and tail. A noble head and slight wideness at the base of front limbs as well as sickle hocks are admissible. Koniks are distinguished by their good health, long life spam, low feed and environmental requirements as well as high tolerance of harsh living conditions. They adapt to a new environment easily. Their breeding is now carried out in three different
husbandry systems: stables, outdoor pens or nature reserves.

THE HISTORY OF THE BREED

The history of Polish Koniks is associated with the Tarpan (Equus caballus gmelini Ant.), which, as many equestrian scientists believe, is the wild ancestor of a domestic horse.

Until the end of the eighteenth century Tarpans could be occasionally found in the woodland areas of the eastern Poland, Lithuania and Prussia. In the wild, they had survived in Lithuanian forests longest, which is until 1780, when they were caught and sent to the animal reserve created by Duke Zamoyski in Zwierzyniec near Biłgoraj. As they were not profitable, Zamoyski had them captured and distributed them among local farmers around 1806. A study conducted a hundred years later found out that primitive horses closely resembling the old Tarpans still inhabited the area. The horses were approximately 110-130 cm high and the majority of them had mousy coat colour, a dark dorsal stripe along the back and sometimes black stripes on limbs.

In the mid-20th century.
In the mid 1920s Tadeusz Vetulani, a graduate of the Jagiellonian University, and a future professor at the University of Poznań, became interested in the Polish Konik breed. Based on studies and observations he put forward a hypothesis that a forest variety was created out of Tarpans still living on Polish, Lithuanian and Prussian territories in the 18th century. The steppe Tarpan survived in the wild state on the Black Sea coastal plains,

Ukraine and southern Russia until mid-nineteenth century.
In the interwar period, a number of centres were created which specialized in breeding Tarpan-like horses and the most significant being: Janów Podlaski State Stud (founded in 1923) and Dworzyszcze Farm (founded in 1928). In 1936, at the initiative of Professor Vetulani a horse reserve was founded in Białowieża which aimed to undertake a restitution of the forest Tarpan. Before World War II other centers of Polish Konik breeding were opened: the Deraźne in Volhynia, Łuka, Wacyń near Radom, Felin near Lublin, and during the war in Puławy PINGW (State Research Institute of Rural Husbandry).

During the Second World War most of the horses were lost or taken away by the Nazis, a group of survivors were transferred from one place to another to finally settled in Popielno (The Mazurian Lakes) in 1949 where a State Stud was founded. This scarce breeding material hardly had any known pedigrees or pedigrees with very shallow lineages of so-called Białowieża group origin (from the reserve in Bialowieża), while the other groups were referred to as Volhynian (Deraźne Stud) and Puławy (from PINGW in Puławy) groups. Other horses were recovered one by one in various locations on the Polish territory. In 1955 Popielno Stud was placed under the supervision of the Polish Academy of Sciences, which continued the indoor breeding and in 1953-1954 took over a group of Białowieza Reserve koniks to carry out the reserve breeding. Shortly, other State Studs and breeding centers began to grow with some smaller private farms around them. In the 1990s the interest in Polish Koniks increased for both their useful characteristics and the possibility of outdoor maintainance. Since 1980s there have been new reserve breeding centres created at Zwierzyniec in Roztocze National Park, on Green Ostrow in the Seven Islands Reserve near Węgorzewo, in the Biebrza River National Park, near Milicz within the Barycz Valley National Park, as well as in Forestry Commission Kliniska near Goleniów.

THE CURRENT STATE OF BREEDING

Since 1962, PZHK has been issuing issued a printed Volume of Studbook for Polish Koniks, Since 1984 it has become a closed studbook and any infusion of a different breed is unacceptable. Poland is the homeland of Polish Konik and in 2006 the Studbook maintained by PZHK was awarded the “Studbook of origin” status. This gives Poland the right to decide in matters concerning the breeding of Koniks in order to preserve the purity of the breed and require that the other Member States of the European Union conduct their breeding according to the principles of our breeding programme.

Through analysis of the numbers of Polish Koniks one will find a constant upward tendency in the population. Currently, about 1447 mares and 158 stallions are active in the breeding (2018). Polish Koniks are kept all over the country and currently (2017) the largest aggregation of breeding centres can be found in Wielkopolska, Pomeranian, Warmian-Mazurian, Mazovian, Podlasie and Lower Silesian voivodeships (over 63% of the population), and smaller ones in Świętokrzyskie voievodship. The population of Polish Koniks is increasing not only in Poland but also throughout Europe (The Netherlands, Germany, France, Belgium and Sweden) where the majority of them are kept in the reserves.

THE UTILITY PROFILE

The utility value of Polish Koniks both in stable and outdoor keeping is assessed on the basis of field tests. Mares and stallions have to pass an initial performance test before they may be entered in the Studbook. Then, at the age of 3-4 years stallions are to undergo an obligatory basic performance test under saddle or in harness and mares have 4 years to pass the test starting from the day of their registration. These tests serve to improve gaits and the traits important in recreational applications. Movement of Koniks has improved much in recent years both in terms of the length of stride and engagement of the hindquarters. In terms of conformation Polish Koniks are more similar to draft horse breeds, while their other advantages such as their gentle nature, friendly attitude to a human and willingness to work, contribute to the fact that they are mostly used for riding both by children and adults. Thanks to a small size, the appropriate temperament and ease of making contact with humans they are popular in hipotherapy. A unique form of the usage of Polish Koniks is their role in protection of the landscape, such as the prevention of plant succession on open grasslands. Biting off and trampling stems of young plants, and gnawing the bark from young trees slows down growth of undesired plants and reduces their succession. By acting as so-called “living lawn mowers” Koniks help to control the vegetation and carry out landscape management.

Breeding and equestrian events promoting Polish Koniks have been held on a regular basis for more than ten years (annually in August and September). The most important is Tarpaniada, which has been held since 2000 in Sieraków Stallion Depot. This event consists of the National Show of Polish Koniks, a performance test, a scientific seminar and special shows. Święto Konika Polskiego (The Polish Konik Festival) in Wojnowo which has been held since 2001, has somehow different character. The most important event is the Versatile Competition of Polish Konik – The Memorial of Professor Vetulani with a 20 km endurance test (or 5 km special class), a cross country test and a race. The whole event is also considered as an alternative braveness test for horses. An event focused on breeding and training is Polish Konik Weekend in Popielno with a performance test, breeding review of the stable-kept herd, the entry of young stallions and mares to the Studbook and a scientific seminar. In Trzcinica near Jasło a Polish Konik Picnic is organized, consisting of a breeding exhibition and equestrian competitions: Jasło Trail, driving competition and shows. The Roztocze National Park in Zwierzyniec holds in a biennial scheme of performance tests, breeding inspections and scientific conferences devoted to Polish Koniks. A new event – Bazyliada in Pilchowice near Gliwice has also joined the series. Other non-cyclical events are also held across the country at different times.

(Zbigniew Jaworski, Patrycja Wojciechowska)